جايگاه زن در عرفان و تصوف اسلامي (با تکيه بر آثار سنايي، عطار و جامي)

زن به عنوان نيمي از جامعه انساني در پژوهش هاي نوين، جايگاهي ويژه دارد. نظر به دگرگوني عمده اي که در نگرش به اين عنصر برجسته اجتماعي در عصر حاضر به وجود آمده، مطالعه ديدگاه هاي طبقات گوناگون جامعه در خصوص زن براي شناخت جامع و دقيق تر او امري ضروري است. صوفيه (عرفا) به دليل جايگاهي والا و مثبت که در ميان طبقات جامعه دارند، ديدگاهشان از اهميتي ويژه برخوردار است. در اين مقاله تلاش مي شود جايگاه زن از نظر سه تن از صوفيه (سنايي، عطار و جامي) تحليل و بررسي شود. آنچه در نمود نخست دريافت مي شود، اين است که آنان بيشتر انديشه هاي خود را از آموزه هاي متعالي قرآن و احاديث نبوي دريافت نموده اند. در وهله دوم از حاصل اين پژوهش درمي يابيم که نگاه مثبت و احيانا منفي آنان نسبت زنان امري احساسي يا شخصي نيست، بلکه آنچنان که -گاه در قرآن کريم و کلام بزرگان دين هم با نمونه هايي از آنها روبرو مي شويم، اغلب واکنشي است در برابر رفتار منفي و ناشايست فردي و نقش هايي که برخي از زنان ايفا نموده اند. انتقاد از رفتار نادرست انسان ها، نه خود آنها امروزه از ديدگاه روانشناسي نيز مورد تاييد است. برخورد منفي با رفتارهاي ناپسند و شخصيت منفي افراد، امري است که اختصاص به جنس زن ندارد؛ مردان بسياري از جمله ابوجهل ها و ابولهب ها در قرآن کم نيستند که از آنها به بدي ياد شده است. عرفاي بزرگ ما به اقتضاي حال و مقام سخن، گاه زناني را به عنوان اسوه و الگو معرفي کرده اند که مردان بايد درس مردانگي، توکل، فداکاري از آنها بياموزند. چنانکه مي دانيم حسن بصري بي حضور رابعه مجلس نمي گفت.