حکايات تعليمي و کارکردهاي آن در مطلع الانوار اميرخسرو دهلوي

ادبيات تعليمي يکي از شاخه هاي مهم و کهن ادب فارسي است مضامين تعليمي از ديرباز در داستان ها که همواره از نيازهاي ذهني و عاطفي بشر بود، راه يافت و ايرانيان به جنبه تعليمي آن توجه کرده اند. حکايت پردازي نيز از شيوه هاي داستان پردازي است که در قرون چهارم با مضامين اندرزي در مثنوي هايي چون کليله و دمنه به کار رفته است. در قرن پنجم ه.ق حديقه سنايي نخستين منظومه عرفاني است که با هدف تعليم مباحث عرفاني، ديني و اخلاقي سروده شد و از حکايت هاي تمثيلي در بيان مفاهيم استفاده کرد. پس از او عطار اين شيوه را گسترش داد و مولانا آن را به کمال رساند. اميرخسرو دهلوي نيز در قرن هشتم، در تاسي از نظامي، نظيره مطلع الانوار را به شيوه مخزن الاسرار سرود. در همه اين مثنوي ها براي تبيين و تاکيد بر مضامين عرفاني - اخلاقي، از حکايت استفاده شده است. حکايت ها با توجه به جنبه تعليمي از کارکردهاي متفاوتي برخوردارند لذا هدف از اين پژوهش آن بوده است تا معلوم گردد، حکايت هاي تعليمي در مطلع الانوار، از چه اهدافي برخوردارند و اميرخسرو با چه کارکردهايي به تبيين و آموزش تعاليم اخلاقي، مذهبي و عرفاني خويش پرداخته است. در اين پژوهش، با شيوه تحليلي - توصيفي مجموع بيست حکايت تعليمي در مثنوي اخلاقي مطلع الانوار، از جهت محتوايي مورد بررسي قرارگرفته است و در نهايت اين نتيجه به دست آمد که اميرخسرو دهلوي در حکايت هايش از کارکردهاي متنوعي از جمله اقناع و اثبات، تصوير سازي و ادراک، عبرت پذيري، تسهيل مباحث پيچيده، آشنايي زدايي، تحول و جز آن در جهت تبيين مسائل اخلاقي، آداب شرعي و عرفاني استفاده کرده است.