تحليل انتقادي ديدگاه ها درباره چيستي مفهوم «مجاز» و اقسام آن

بررسي مفهوم مجاز، به دليل وقوع آن در متون ديني، از ديرباز توجه علماي اسلامي را برانگيخته و از اين رو در کتب ادب و اصول، به آن پرداخته اند. گرچه به ظاهر، در چيستي مفهوم مجاز اختلافي ميان علماي اسلامي نيست، اما با دقت در آثار ادبي و فقهي، وجود اختلاف در حدود و مباني «مفهوم» و «اقسام»آن آشکار مي گردد. بنابراين، نظر به وقوع مجاز در متون ديني و اختلاف نظرهاي برخاسته از آن، تنقيح چيستي مجاز و تبيين اقسام آن ضروري مي نمايد.
در ميان علماي ادب و اصول، سه ديدگاه در اين حوزه وجود دارد، ديدگاه نخست، از ديرباز ديدگاه مشهور و مورد تاييد جمهور علماي ادب و اصول بوده است. ديدگاه دوم، راي سکاکي است که ضمن پذيرش کليات ديدگاه اول، استعاره را نوعي مجاز عقلي و نه لغوي بيان مي کند، ديدگاه سوم که از سوي گروهي از فقهاي متاخر شيعه از جمله آيه اله اصفهاني و امام خميني (ره) بيان شده است، به نقد و بررسي دو ديدگاه پيشين پرداخته، مجاز را صرفا عقلي و آن را به اقسام مفرد، مرکب، کنايي و اسنادي منقسم مي داند. اين ديدگاه به دليل تکيه بر «عقلگرايي» و «معناگرايي»، و رفع اشکالات و تناقضات دو ديدگاه نخست، در اين مقاله «ديدگاه برگزيده» شناخته شده است.