بررسي قصه هاي «ديوان» در شاهنامه فردوسي (بر اساس نظريه ريخت شناسانه ولاديمير پراپ)

امروزه نقدهاي زيادي وجود دارند که بر کارکردهاي ساختاري استوارند. ساختارگرايان همواره در پي آن بودند که به الگوهاي روايتي مشخص دست يابند تا به کمک آنها، قصه ها و داستان ها را مورد بررسي قرار دهند. از بين آثار به وجود آمده، کار ولاديمير پراپ از همه مهمتر بود؛ وي با تجزيه و تحليل قصه هاي روسي پريان، نموداري شامل سي و يک خويشکاري ارايه کرد و معتقد بود، اين الگو را مي توان در مورد ساير قصه هاي عاميانه و حتي رمان ها به کار برد. روش پراپ بعدها توسط محققان ديگر مورد استفاده قرار گرفت و گاهي نقدهايي بر آن وارد شد.
شاهنامه فردوسي از جمله آثاري است که در آن داستان ها و داستان واره هاي فراواني ديده مي شود. از جمله آنها، داستان-هايي است که در آنها ديوان از نقش ورزان اصلي هستند. در اين مقاله سعي شد تا نمودار خويشکاري هاي پراپ و روش ريخت شناسانه وي در داستان هاي ديوان پياده شود تا مشخص گردد، نظريه پراپ تا چه اندازه بر اين داستانها انطباق دارد. بررسي ها و تجزيه و تحليل اين داستان ما را به اين نتايج رسانده است که قصه هاي ديوان در شاهنامه قابل بررسي با کارکردهاي ريخت شناسانه پراپ است و توالي کارکردهاي مورد نظر پراپ نيز در اين داستانها ديده مي شود. حرکت هاي موجود در اين داستانها از نظر موضوع و محتوا، بيشتر از نوع اول حرکت هاي پراپ يعني بسط از طريق خويشکاري ( H-Iجنگ و کشمکش) هستند و خويشکاري «طلسم» يا «افسون» در اکثر داستانها حضور دارد. در برخي داستانهاي ديوان، بعضي کارکردها تکرار شده اند که اين امر علاوه بر تاکيد بر اهميت حادثه اي که رخ مي دهد و توانايي هاي خاص قهرمان، نوعي حالت تعليق در قصه به وجود مي آورد.