نقش جغرافيا در شکل گيري انواع حياط در خانه هاي سنتي ايران

بر اساس آثار برجاي مانده از خانه هاي سکونتگاه هاي کهن تاريخي که از هزاره هاي ششم پيش از ميلاد به بعد در بسياري از نقاط ايران وجود داشته اند، و همچنين آثار برجاي مانده از برخي سکونتگاه هاي واقع در بين النهرين، هر خانه به طور معمول از دو بخش ـ يکي فضاي ساخته شده و محصور، و ديگري فضاي باز ـ تشکيل مي شد، زيرا در نواحي مرکزي و جنوبي ايران و بين النهرين هوا در طول سال به گونه اي بوده است که مدتي از سال هوا سرد و حدود نيمي ديگر معتدل و گرم بوده است و بخشي از فعاليت هاي مربوط به سکونت در اوقات مناسب سال در فضاي باز صورت مي گرفت. با وجود آنکه نقش پديده هاي جغرافيايي و محيطي در شکل گيري فضاي باز يا حياط خانه ها کمابيش آشکار است، اما برخي از محققان عوامل فرهنگي را به عنوان عوامل اصلي شکل دهنده انواع حياط در خانه هاي سنتي نام برده اند. افزون بر اين، به نظر مي رسد كه دسته بندي موجود از انواع فضاي باز و رابطه آن با فضاهاي ساخته شده در ايران بسيار کلي است و دقت کافي در آن به كار نرفته است. پرسش هاي اصلي اين تحقيق بدين شرح اند: 1) عوامل اصلي پديدآورنده حياط در خانه هاي سنتي چه بودند؟ 2) انواع فضاي باز را با توجه به ساختمان چگونه مي توان دسته بندي کرد؟ هدف از انجام اين پژوهش در وهله نخست توجه به چگونگي تاثير عوامل جغرافيايي در شکل دهي به فضاي باز خانه هاست، و در وهله دوم ارايه نوعي دسته بندي جامع براي گونه بندي انواع حياط در خانه هاست. فرضيه اين پژوهش چنين است: پديده هاي جغرافيايي نقش اصلي و مهمي در چگونگي شکل گيري انواع حياط در خانه هاي سنتي ايران داشته اند. در اين پژوهش از روش تحقيق تاريخي – تفسيري استفاده شده است. پديده هاي جغرافيايي، متغيرهاي مستقل و انواع فضاي باز يا حياط، متغيرهاي وابسته اين پژوهش اند. روش گردآوري داده ها، هم به صورت اسنادي و هم به شکل ميداني بوده است. چارچوب نظري اين تحقيق براين اساس استوار است که پديده هاي جغرافيايي و اقليمي نقش مهمي در شکل گيري خانه هاي سنتي حياط دار داشته اند. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه چگونگي شکل گيري فضاي باز يا حياط در خانه هاي سنتي ايران تحت تاثير پديده هاي جغرافيايي بوده است. همچنين دسته بندي جديدي از انواع حياط ارايه شده است که به نظر مي رسد بر اساس آن مي توان همه انواع فضاهاي باز مورد استفاده در خانه هاي سنتي ايران را شناسايي و طبقه بندي كرد. يکي از نتايج مهم اين پژوهش، ارايه دسته بندي و تعريف جديدي از انواع فضاهاي باز کاربردي – محيطي يا حياط هاي واحدهاي مسکوني ايراني است.