روزه وقتي در ساختار انديشگاني عارفان قرار مي گيرد، بنا بر ويژگي بطن گرا و تاويلي عرفان، از حوزه معناي ظاهر شرعي فراتر رفته، با گسترش معنايي، جايگاهي فرا شرعي مي يابد تا جايي که گاه توجه به روزه شرعي از مبطلات اين روزۀ فرا شرعي مي شود. ساختار صيروري ديالکتيک عرفان که پديده ها را در فرايند ايجاب و سلب، پيوسته در معرض شدن قرار مي دهد، از سه اصل و الگوي سلوکي مشترکِ شريعت، طريقت و حقيقت تشکيل شده است. هريک از مباحث و مقوله ها در اين ساختار در حکم عناصر و اجزايي اند که بلافاصله بعدي تاويلي به خود مي گيرند و مي توان آنها را زير سه اصل شريعت، طريقت و حقيقت، با ابعاد معنايي متفاوت، جاي داد. با نگاه در زماني و تاريخي به روزه، مشخص مي شود که در مراحل آغازين عرفان و تصوف، بيشتر، مباحث شرعي روزه مد نظر عارفان است؛ اما هرچه از تاريخ عرفان مي گذرد، مفهوم روزه جنبه تاويلي مي گيرد و خود را با ساختار سه مرحله اي آن تطبيق مي دهد. در اين مقاله با اتکا به سير تحول روزه در کتاب هاي برجسته عرفاني در يک نگاه ساختاري به ذکر شباهت ها و تفاوت هاي اين نگرش ها مي پردازيم.