نقدي بر فرضيه الگوي چهارباغ در شکل گيري باغ ايراني

باغ ايراني با تاريخ درخشان خود به عنوان يکي از بهترين الگوهاي منظرسازي، محصول تعامل سازنده انسان ايراني در مواجهه با طبيعت است. چرايي و چگونگي شکل اين پديده، محمل نظرات گوناگوني بوده است. از بين عوامل مختلف شکل گيري باغ ايراني و هندسه خاص آن، فرضيه الگوي چهارباغ به عنوان يکي از مشهورترين فرضيه ها شناخته شده است. اغلب نقل قول ها حاکي از اين تعريف است که چهارباغ به باغي گفته مي شود که به وسيله دو محور عمود بر هم به چهار قسمت با استناد به تعابير و تفاسير متعدد از عدد چهار - تقسيم مي شود؛ محورها در وسط شامل کانال هاي آب بوده و در محل تقاطع محورها، حوض يا کوشکي تعبيه شده است. اين تعريف به عنوان ريشه هندسي باغ ايراني شناخته شده و داراي بيشترين طرفدار در بين انديشمندان باغ ايراني است. الگوي چهارباغ در باغ ايراني چنان مشهور شده است که بسياري از نويسندگان و محققان فعلي بدون ريشه يابي واژه و بررسي تاريخي، آن را بدون هيچ ترديدي به عنوان يک اصل پذيرفته و به کهن الگو بيان مي کنند. به جرات مي توان گفت اغلب نوشته هاي موجود درباره باغ ايراني که منبع مطالعات دانشجويان و پژوهشگران است مويد نظريه چهارباغ اند؛ به گونه اي که فکر درباره باغ ايراني بدون فرم چهارباغ معنايي ندارد. مقاله درصدد است با بررسي و نقد آراي مختلف در اين باب، اين الگو را در باغ ايراني به چالش کشيده و به دنبال معناي واژه چهارباغ و يافتن پاسخ اين پرسش باشد که آيا چهارباغ را مي توان به عنوان الگوي هندسي باغ ايراني شناخت؟
فرضيه مقاله اين است که واژه چهارباغ، نه دلالت بر چهاربخشي بودن باغ ايراني دارد و نه مي تواند توجيه کننده شکل و هندسه غالب بر باغ هاي ايراني باشد. لذا در ابتدا به تعاريف موجود در مورد چهارباغ و ريشه اي شکل گيري اين مفهوم پرداخته و در بخش بعد به بررسي تاريخي و تحليل الگوي هارباغ به نقد نظريات موجود و بهره گيري از روايات و اسناد متضاد به اثبات فرضيه تحقيق مي پردازيم.