ارم ذات العماد و نگرش صوفيانه جبران خليل جبران

جبران خليل جبران (1931-1883 م) شاعر و نويسنده پرآوازه عرب، در شمار شاعراني با رويكرد صوفيانه و رمانتيكي است. منتقدان درباره نگرش او به فرد و جامعه، نظريات گوناگوني دارند. در اين ميان اين پرسش مطرح است كه آيا او واقعا يك صوفي عملگرا يا پراگماتيست است و يا تنها از نوعي عرفان ذوقي و ذهني بهره مند است. در اين جستار، نمايشنامه ارم ذات العماد برگزيده شده است، چرا كه اين نمايشنامه اوج تصوف جبران است. او در نقش نجيب رحمه در پي رسيدن به شهر خدا، شهر مقدس، شهر روياهاي روحي است، جايي كه جز اهل مشاهده و توحيد و حقيقت را راهي بدان نباشد. جبران در ارم ذات العماد مي كوشد تصويري خيالي از دنيايي به دست بدهد كه در مقايسه با دنياي واقعي جنبه آرمان خواهانه دارد، شهري كه اوتوپياي اوست و تنها با مكاشفه و معرفت مي توان به آن دست يازيد. آمنه العلويه نماد راهنما و پير طريق، چراغ راه را در دستان جبران مي گذارد تا با شوق و شور و تحمل رنج و سختي به تكامل روحي برسد. زين العابدين، عارف شيعه و درويش ايراني نقش واسطه را بر عهده دارد. وحدت وجود، وحدت اديان، يگانه پرستي و جاودانگي روح و زندگي از انديشه هاي جبران است كه از زبان آمنه بيان مي شود. در پايان تا حدي روشن خواهد شد كه عرفان جبران نوعي عرفان ذوقي و تاملي با رنگ و سياق عرفان گنوسي و يا نوعي تصوف مشهور به اشراقي – فلسفي (teosophism) است. جبران با ايجاد فضايي تجريدي و متافيزيك با بهره مندي از نماد و نقاب در قالب يك ديالوگ و گفت و شنود، انديشه و گرايش صوفيانه اش را عرضه مي كند. هرچند در اين جستار كوتاه نمي توان به صوفي بودن او حكم كرد، ولي تا قدري ميتوان با زواياي پنهان نگرش او آشنا شد.