تاريخ بيهقي؛ کتابي از ميان رفته يا آرزويي شکل نگرفته (نظريه اي درباره حجم و محتواي تاريخ بيهقي)

تاريخ بيهقي از جمله آثار گرانسنگ نثر فارسي است که با توجه به موضوع آن، در دو حوزه ادبيات و تاريخ، مورد نقد و بررسي قرار مي گيرد. يکي از مهم ترين پرسش هايي که در باب اين کتاب مطرح است، ميزان حجم و محتواي اين کتاب است. موضوع تاريخ بيهقي، چنان که امروزه در دست ماست، روايتگر چگونگي به قدرت رسيدن مسعود غزنوي و حوادث دوران زمامداري وي تا اندکي پيش از مرگ اوست. ظاهرا بيهقي در پي تکميل تاريخ خويش تا پايان دوران مسعود و نوشتن تاريخ جانشينان مسعود نيز بوده است. عده اي از پژوهشگران بر اساس پاره اي از مطالب کتاب و نيز سخنان ابن فندق و اشارات چندي که در بعضي از کتاب ها آمده است، چنين استنباط کرده اند که حجم اين کتاب، بسي فزون تر از آن چيزي است که امروزه در دسترس است. در مقاله حاضر، با طرح پرسش ها و فرضيه ها و نيز آوردن مطالبي از خود متن تاريخ بيهقي، نشان داده ايم که تاريخ بيهقي کتابي فراتر از آنچه امروزه در دسترس همگان است، نبوده  است و حداکثر چيزي که مي توان بيان کرد، اين است که بيهقي در پي طرحي کلان براي نوشتن تاريخ محمود، مسعود و ديگر جانشينان ايشان بوده که بنا به دلايل نامعلوم از انجام آن بازمانده است.