بررسي مسائل فني و بهره برداري از تعدادي از قنات هاي استان هاي خراسان رضوي و همدان و سمنان

يکي از فوايد مهم قنات فراهم کردن زمينه مناسب براي همبستگي و مشارکت در امور اجتماعي و ترويج فرهنگ زيست گروهي در جامعه است. قنات ها در صورت نگهداري صحيح و بازسازي و مرمت، منابع ارزشمند آب به شمار مي روند. در پژوهش حاضر، مسائل و مشکلات فني بهره برداري از 45 رشته قنات استان هاي خراسان رضوي، همدان و سمنان بررسي و راهکارهايي براي بهبود وضعيت آن ها ارائه شد. در هر يک از استان هاي مطالعه شده 15 رشته از قنات هاي پر آب و فعال انتخاب و وضعيت آب دهي و تغييرات کمي و کيفي آب آن ها بررسي شد. همچنين برخي مشخصات هندسي و هيدروليکي قنات ها اندازه گرفته شد. نتايج نشان داد آب دهي قنات هاي مطالعه شده در درازمدت دستخوش تغييرات زيادي شده است، ولي کيفيت آب قنات ها، به جز قنات هاي استان همدان، تغيير محسوسي نکرده است. بازده انتقال در هرنج قنات ها از 63 تا 98 درصد تغيير کرده است. روش آبياري اراضي پايين دست قنات هاي مطالعه شده به طور عمده سطحي و سنتي و بازده کاربرد آب آبياري بين 32 تا 70 درصد متغير بود. مقادير کارايي مصرف آب براي محصولات غالب در اراضي پايين دست قنات هاي مطالعه شده نيز بين 0.1 براي فلفل تا 3.74 براي ذرت علوفه اي و متوسط آن 0.86 کيلوگرم بر متر مکعب بود. به طور کلي، بازده کاربرد آب در اراضي پايين دست قنات هاي مطالعه شده قدري بيشتر از متوسط بازده کاربرد آب در روش هاي آبياري سطحي در اراضي آب خور از منابع آبي چاه يا رودخانه بود. مسائل و مشکلات عمده قنات هاي مطالعه شده شامل مسائل فني (سازه فيزيکي قنات از بالادست مادرچاه تا مظهر قنات و پاياب قنات از مظهر تا سطوح زير کشت) و مسائل بهره برداري و نگهداري (کمبود اعتبارات تعمير و نگهداري، عدم تمهيدات لازم براي جلوگيري از ورود سيلاب به داخل قنات ها، کمبود متخصصان محلي، عدم لاي روبي، دفع زباله و فاضلاب محلي در آب قنات ها، خرده مالکي بودن اکثر اراضي پايين دست قنات ها و تعدد مالکان و مهاجرت آن ها به شهرها) است.