مدلي براي سنجش دينداري در ايران

بيش از پنج دهه نيست که بررسي انواع، ميزان و تغييرات دينداري موضوع مطالعات تجربي و ميداني قرار گرفته است. ابعاد و شاخص هاي دينداري از اوايل دهه 60، که گرهارد لنسکي نخستين مدل دينداري را پيشنهاد کرد تاکنون، تحولات بسياري را به خود ديده است؛ اما همگي در دو خصوصيت مشترک بوده اند: ملهم بودن از آموزه هاي مسيحي و متاثر شدن از فرايندهاي تاريخي- اجتماعي غرب. وجود همين دو ويژگي امکان بهره برداري از اين مدل ها را در بستري هاي ديني و اجتماعي مغاير دشوار ساخته؛ مع الوصف مانع از انجام دادن برخي تمرينات در مطالعه دينداري با استفاده از سنجه هاي مشهورتر آنان نگرديده است. اينک پس از سپري شدن بيش از يک دهه از مطالعات دينداري در ايران و آشکار شدن ضعف ها و نارسايي هاي موجود در مدل و قالب هاي رايج، عزم جديدي براي ساخت و به کارگيري سنجه هاي منبعث از آموزه هاي اسلامي و منطبق با شرايط اجتماعي ايران شکل گرفته است که نويدبخش رفتن به سوي مدلي جامع و سنجه اي معيار براي اين کار مي باشد. اين مقاله با همين پيشينه و در راستاي همين هدف، پس از تعريف دينداري، برخي از مشهورترين مدل هاي دينداري را معرفي نموده است تا با وارسي و نقد اجمالي آن ها، زمينه براي ارائه « مدلي براي سنجش دينداري در ايران» فراهم آيد. دينداري داراي ابعاد و اجزايي است که از وجوه مختلف دين منبعث مي گردد و به نوبه خود نسبتي با ابعاد وجودي انسان دارد. لذا تلاش شده است تا مدل پيشنهادي، از يکسو، بيانگر نسبت هاي منطقي ميان اين مقولات باشد، و از سوي ديگر، علاوه بر « ابعاد»، تجليات دينداري، مثل « آثار» و « پي آمدهاي» عميق آن را که در سنجش به کار مي آيند نمايان سازد. اشاره به رعايت چند نکته اساسي در پياده سازي و تبديل مدل به يک سنجه عملياتي و شرح و توضيح مفاهيم و اصطلاحات به کار رفته در آن بخش انتهايي کار است که براي اطلاع از ضعف و خطاهاي احتمالي و بازبيني و اصلاحات لازم در معرض مداقه و ارزيابي اساتيد فن گذارده مي شود.