برخي از مباحثي که مدت هاست به عنوان اصولي بديهي در مکتب شيخي معرفي مي گردند، در اصل مباحثي فراگير در انديشه تمام شيخي ها نيستند، بلکه تنها متعلق به انديشه يکي از شاخه هاي مکتب شيخي، يعني شاخه کرمان اند که، چون به حق پرکارترين شاخه شيخي ها بوده اند، اکثر محققان از طريق آثار ايشان با ديدگاه هاي فکري شيخيه آشنا شده و متعاقبا تمامي آن ديدگاه ها را اصيل تصور نموده اند. در صورتي که حقيقت چنين نيست و تعاليمي چون اصل معرفت به رکن رابع، نظريه ناطق واحد، و حتي اصول دين چهارگانه، تنها اختصاص به ديدگاه شاخه کرمان دارد، و چه در آثار و عقايد مشايخ اوليه مکتب شيخي (يعني شيخ احمد احسايي و سيد کاظم رشتي) و چه در نزد ساير شاخه هاي مکتب شيخي، چون شيخيه تبريز و شيخيه عتبات و احقاقي هاي اسکويي، محلي از اعراب ندارند.
پرسش هاي اصلي اي که در اين مقاله با روش تحليلي- توصيفي سعي در يافتن پاسخي مناسب براي آن ها داريم، و ابهام هايي که در صدد رفع شان هستيم، به شرح زيرند:
اول آن که، نظريه ناطق واحد در انديشه شيخيه کرمان چيست، و آيا اين نظريه که به ادعاي حاج محمد خان کرماني (واضع و شارح آن) از دل اصل معرفت به رکن رابع بيرون آمده است، در انديشه ها و تعاليم مشايخ اوليه شيخيه و همچنين در انديشه حاج محمد کريم خان کرماني (واضع اصل معرفت به رکن رابع)، بوده است يا خير؟
ديگر آن که، آيا مشايخ اوليه شيخيه، اعتقادي به اصول دين و مذهب چهارگانه داشته و بنيان گذار تغييرات در اصول دين و مذهب شيعه اماميه بوده اند، يا اين که در اين مبحث نيز، همچون مبحث اصل معرفت به رکن رابع، پاي ذهن خلاق سرسلسله مشايخ شيخيه کرمان در ميان بوده و بار ديگر منويات حاج محمد کريم خان، به اشتباه، ديدگاه تمامي شيخي ها به حساب آمده است؟