متصله لزوميه و انواع آن در منطق سينوي همراه با تحليل و نقد برخي ديدگاه ها

متصله لزومي که از ارکان منطق سينوي است در منطق شفا به لزومي بديهي و غيربديهي و نيز به لزومي به حسب الزام و لزومي به حسب واقع و نفس الامر تقسيم شده است. فهم ماهيت متصله لزومي و احکام آن و نيز رابطه آن با انواع استلزام در منطق جديد و شناسايي ساختار متصله لزومي، بدون شناسايي و فهم انواع آن امکان پذير نيست. از اين رو در اين مقاله پس از بيان تعريف بوعلي از متصله لزومي بديهي و غيربديهي و تحليل و نقد برخي ديدگاه ها در اين باره، به تحليل نظر ابن سينا و برخي منطق دانان متاخر درمورد متصله لزومي به حسب الزام و متصله لزومي به حسب واقع و نفس الامر (يا به تعبير خواجه لزومي لفظي و لزومي حقيقي) مي پردازيم و در ادامه برخي ديدگاه ها در اين زمينه، که به گمان نگارنده به بيراهه رفته اند و به نام ابن سينا از ابن سينا دور شده اند، را تحليل، نقد و بررسي مي کنيم. براساس نتايج اين تحقيق اولا تقسيم لزومي به بديهي و غيربديهي در شفا بوعلي هيچ ارتباطي با تقسيم شرطي به لزومي و اتفاقي ندارد؛ ثانيا ابن سينا در تقسيم لزومي به بديهي و غيربديهي بر جهان واقع و روابط لزومي موجود در آن تکيه کرده است. بنابراين نبايد تصور شود که اين تقسيم بر پايه روابط منطقي و صرفا صوري استوار است؛ ثالثا ابن سينا متصله لزومي «اگر پنج زوج است پنج عدد است» را به حسب الزام صادق و به حسب نفس الامر و واقع کاذب دانسته است. بنابراين دليلي که بر کذب اين متصله اقامه کرده است مربوط به مقام واقع و نفس الامر است و نبايد با مقام الزام خلط شود؛ رابعا دليل ابن سينا بر کذب متصله مذکور به حسب نفس الامر نيز يک دليل پيوسته و واحد است که مراحل مختلفي دارد و نبايد مراحل مختلف آن به منزله دليلي مستقل تلقي شود. به علاوه اين دليل به زبان منطق محمول ها و نه زبان منطق گزاره ها بيان شده است و هيچ ارتباطي با مغالطه پنهان سازي در منطق ندارد.
بنابراين نه اين تصور که، تقسيم متصله لزومي به بديهي و غيربديهي با تقسيم متصله به اتفاقي و لزومي متناظر است، با متن شفا و ديدگاه نگارنده در تفسير آن مطابقت دارد و نه اين تصور که ابن سينا لزومي با مقدم ممتنع را متصله لزومي به حسب الزام به شمار آورده و آن را به حسب واقع و نفس الامر کاذب دانسته است، با تفکيکي که ابن سينا بين دو مقام الزام و نفس الامر قائل شده است سازگار است.