حق مردن يا حق کشته شدن؟ نگاهي به موضوع قتل هاي ترحم آميز

جرايم عليه تماميت جسماني، که از زمره جرايم خشونت آميز مي باشند، عليه جسم و جان، يعني عليه آنچه که (برخلاف مال) تنها دارايي واقعي انسان و جزيي از وجود اوست، ارتکاب مي يابند. از اين رو از قديم الايام در نظام هاي حقوقي مختلف، مجازات هاي سنگيني براي مرتکبان اين دسته از جرايم پيش بيني شده است.
بديهي است هرگاه صدمات وارده به مرگ قرباني بيانجامد، به ويژه آنجا که مرتکب چنين نتيجه اي را به طور مستقيم يا غيرمستقيم قصد کرده باشد، بر شناعت و زشتي عمل افزوده مي شود و برچسب قاتل بر پيشاني مجرم نقش مي بندد. قتل، انسان را از عزيزترين دارايي وي، يعني حيات، محروم مي سازد و تنها جرمي است که صدمه ناشي از آن غيرقابل جبران است و آثار آن نه تنها بر خود شخص، بلکه بر دوستان و خانواده وي و حتي بر جامعه قابل توجه مي باشد. شناعت و زشتي قتل، از جمله، در ميزان مجازات اين جرم در کشورهاي مختلف (اعم از اعدام، قصاص، حبس ابد يا حداقل حبس طويل المدت) منعکس شده است.
علي رغم اين که، با توجه به آنچه که گفته شد، سنگيني مجازات قتل عمد قابل توجيه مي باشد، ليکن عادلانه بودن چنين مجازاتي براي قتل هاي ترحم آميزي که جهت رهايي دادن کساني ارتکاب مي بابد که به دليل ابتلا به بيماري زجرآور و صعب العلاج زندگي سراسر رنج و مشقتي را سپري مي کنند و خواهان مرگ خود هستند، به شدت مورد ترديد است. از همين رو، در کشوري مثل هلند، قانوني در سال 2001، اجازه ارتکاب برخي از اين گونه قتل ها را با وجود شرايطي داده است و در کشورهاي ديگر، مثل انگلستان، علي رغم نپذيرفتن صريح چنين مساله اي، در عمل راه هايي در قانون براي تخفيف اين گونه مرتکبان وجود دارد.
در اين مقاله سعي در اثبات اين نکته شده است که، علي رغم عدم تاثير انگيزه شرافتمندانه در مجازات ثابت قصاص، راه هايي براي محکوم نکردن اين گونه قاتلان به ارتکاب قتل عمدي و تحميل مجازات قصاص بر آنها در حقوق ايران وجود دارد. يکي از اين راه ها، استناد به ماده 268 «قانون مجازات اسلامي» است که در تاييد آن مي توان به نظرات برخي از فقيهان نيز استناد کرد. از اينها گذشته، راه ديگري که براي پرهيز از برخوردي همسنگ با برخورد انجام شده با قاتلان معمولي در مورد مرتکبان قتل هاي ترحم آميز وجود دارد، تشکيک در احراز رابطه سببيت مي باشد، زيرا اکثر اين گونه قتل ها با «ترک فعل» رخ مي دهد، يعني مرتکب، مانعي در مقابل مرگ ايجاد نکرده، نه اين که باعث مرگ شده باشد.
در مقاله حاضر، مجموعه اين راه حل ها به تفصيل مورد بررسي و تحليل قرار خواهند گرفت و نتيجه گرفته خواهد شد که، علي رغم اين که شايد نتوان براي کسي حق کشته شدن را قائل شد، ليکن بسياري از موارد قتل هاي ترحم آميز، عبارت از «اجازه مردن دادن» و نه «کشتن» قربانيان مي باشد و حکم به تحقق قتل عمدي در اين گونه موارد دادن، آسان و منصفانه نيست.