تفاوت مدل مديريت بيماري هاي واگير و غير واگير، از تئوري تا عمل

يکي از وظايف اصلي همه نظام هاي سلامت، مديريت بيماري ها است. پر واضح است که نظام مديريت بايد بر اساس مختصات بيماري ها، امکانات، نيازها و متناسب با منابع، طراحي و پياده سازي شود. از آنجايي که ديناميک بروز همه گيري بيماري هاي واگير و غير واگير تفاوت هاي بسيار زيادي دارند، لذا نوع مديريت اين دو دسته بيماري يکسان نيست.
عوامل خطر بيماري هاي واگير معمولا محدود و شناسايي آن ها نسبتا آسان و شناخت مکانسيم اثر آن ها تقريبا راحت است، اين در حالي است که شبکه عليتي و نحوه و تاثير آن ها بر روي بيماري هاي غير واگير بسيار پيچيده است. به عنوان مثال شناخت عوامل خطر بيماري مانند سرخک و يا سل و حتي آلودگي به ويروس HIV چندان دشوار نيست؛ ولي نمي توان به سادگي عوامل خطر آلزايمر و يا پارکينسون را شناخت و يا دريافت که چرا بروز سرطان ريه در گروه کوچکي از افراد جامعه علي رغم مصرف زياد سيگار بالا نيست اين در حالي است که تاثيرات سيگار در بروز بسياري از بدخيمي ها از جمله سرطان ريه شناخته شده است.
ابزارهاي پيشگيري و کنترلي بيماري هاي واگير مشخص تر و عمدتا در دست نظام سلامت است. به عنوان مثال کنترل بسياري از اين دسته بيماري ها با استفاده از واکسن مقدور است و اگر چه نياز به مشارکت مردم و ساير سازمان ها امري بديهي است، ولي توليت و مديريت اين بيماري ها توسط نظام سلامت صورت مي گيرد. اين در حالي است که روش هاي پيشگيري و کنترلي بيماري هاي غير واگير بسيار پيچيده بوده و نقش نظام سلامت در کنترل آن ها بسيار محدود است. به عنوان مثال تلاش براي افزايش فعاليت بدني براي پيشگيري از بسياري از بيماري هاي غير واگير يک عزم ملي مي طلبد که در اين بين، نظام سلامت به جزء يک هماهنگ کننده نقش زيادي ندارد.
از تفاوت هاي ديگر بين اين دو دسته بيماري، شکل بروز و ميزان شيوع آن ها است. معمولا بيماري هاي واگير بروزي سريع و مشخص داشته و به دليل شکل طغيان گونه معمولا توجه زيادي جلب و بسيج امکانات را راحت تر مي کند ولي متاسفانه روند افزايش بيماري هاي غير واگير عموما بطیي بوده و به دليل فاصله زماني زياد بين مواجه با عوامل خطر و بروز بيماري ها، ترغيب جامعه به تعديل شيوه زندگي خود بسيار دشوارتر است. بروز کم ولي شيوع بالا در اکثر بيماري هاي غير واگير، به دليل مزمن بودن آن ها، باعث عدم ايجاد حساسيت بالاي جامعه ولي تحميل هزينه هاي سنگين مي شود.
تفاوت هاي مهم بيان شده در کنار ده ها مورد ديگر، مبين آن است که مديريت بيماري هاي غير واگير بايست از نظر شکل و شيوه بسيار متفاوت از نظام بيماري هاي واگير طراحي شود. نگاهي مشارکت جويانه، مبتني بر مستندات علمي قوي از يک طرف و تلاش براي منسجم نمودن اطلاعات و طراحي برنامه هاي بلند مدت از سوي ديگر بايد ارکان مديريت بيماري هاي غير واگير را تشکيل داده و تلاش شود تا از طريق ابزارهاي مختلف قانوني و مجاري متنوع اجرايي در سازمان ها و وزارت هاي مختلف به تعديل شيوه زندگي البته با مشارکت مستقيم خود مردم پرداخت.
تفکيک مديريت بسياري از بيماري هاي غير واگير در قالب دفاتر مختلف بر اساس نام بيماري، آنگونه که در بيماري هاي واگير رايج است، چندان مورد پذيرش نيست چراکه مشترک بودن عوامل خطر بسياري از اين بيماري ها از يک طرف و شيوه مداخله مشابه براي تعديل عوامل خطر از سوي ديگر و هم چنين اهميت زياد غربالگري هاي نسبتا يکسان باعث شده که پيشنهاد شود تا نحوه سازماندهي تشکيلات براي مديريت بيماري هاي غير واگير به صورت افقي و مبتني بر عملکرد واحد ها باشد تا بر پايه نام بيماري ها.
البته از آنجايي که ناشناخته هاي بسياري در مورد بيماري هاي غير واگير وجود دارد، بايست اجرا و پژوهش در هم آميخته شده و انجام پژوهش هاي کاربردي در درون نظام مديريت بيماري ها به عنوان يک شيوه موثر براي استفاده بهينه از امکانات و منابع سرلوحه اقدامات اجرايي در نظر گرفته شود.