گسترش و توسعه جوامع بشر به واسطه افزایش نیاز به توسعه زیرساخت ها همواره با کاهش میزان پوشش گیاهی و در نتیجه ایجاد تغییرات در سیمای سرزمین و به ویژه عامل اساسی در وقوع فرسایش خاک و افزایش انواع ناپایداری در خاک همراه بوده است. عمده پژوهش های انجام شده حاکی از آن است که استفاده کارآمد از پوشش گیاهی سبب افزایش مقاومت و پایداری و کاهش میزان فرسایش خاک می شود. در این راستا، انتخاب گونه های گیاهی مناسب برای مهار فرسایش خاک و هم چنین انتخاب ترکیبی از گونه ها از مسایل مهم است. فرسایش شیاری یکی از اشکال بارز فرسایش های آبی به شمار می رود که علاوه بر تخریب خاک سبب ایجاد شرایط نامطلوب برای استقرار گیاهان می شود. لذا، پژوهش حاضر با هدف آشنایی بیش تر در زمینه فرآیند فرسایش شیاری و گونه های مناسب و دارای پتانسیل برای مهار آن صورت گرفت. گونه های گیاهی مناسب معرفی شده در این پژوهش با توجه به معیارهای اهمیت تاج پوشش، ریشه، ساقه، مقاومت تنشی و اقلیمی شامل Vetiveria zizanioide، Tamarix، Oliv uphratica Populus، Haloxylon، Parrotia persica، Diospyros lotus، Medicago spp، olea europaea، Platanus orientalis و Cercis siliquastrum بوده است که می توان آن ها را پس از بررسی میزان سازگاری با ویژگی های منطقه مورد نظر و به منظور بهره گیری از روش های زیستی با هدف کاهش فرسایش استفاده کرد.

پدیده مخرب بیابان زایی و فرسایش بادی امروزه از مهم ترین بحران های زیست محیطی در جهان است که از چالش های جدی در برابر تولید پایدار و مدیریت اراضی کشاورزی محسوب می شود. در پژوهش حاضر، اثر فرآیند ترسیب میکروبی کربنات کلسیم به عنوان یک بهساز زیستی و سازگار با محیط زیست جهت مهار فرسایش بادی و تثبیت خاک مورد مطالعه قرارگرفته است. بدین منظور با استفاده از شبیه سازی در تونل باد، میزان فرسایش نمونه های سیمانی شده از طریق زیستی در دامنه ای از سرعت های مختلف باد (صفر تا 98 کیلومتر بر ساعت) در دو نوع خاک با بافت شنی و سیلتی به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در سه تکرار بررسی گردید. بررسی سرعت آستانه حرکت ذرات خاک نشان داد که در خاک هوا خشک با بافت سیلتی ذرات خاک در سرعت 8 کیلومتر بر ساعت و خاک شنی ذرات خاک در باد با سرعت 10 کیلومتر بر ساعت شروع به حرکت کردند. درصورتی که در تمامی نمونه های سیمانی شده با روش زیستی، ذرات در سرعت 97 کیلومتر بر ساعت حرکت نکردند. همچنین نتایج نشان داد شار تلفات خاک در تمامی تیمارهای سیمانی شده با روش زیستی در سرعت های مختلف باد در مقایسه با نمونه های شاهد کاهش معنی داری داشتند. تفاوت در مقدار تلفات خاک در بین نمونه های سیمانی شده با روش زیستی و تیمارهای شاهد در سرعت های بالای باد بسیار چشمگیر بود. به طوری که در سرعت های بیش از 57 کیلومتر بر ساعت میزان تلفات خاک در تیمارهای شاهد به یکباره افزایش قابل ملاحظه ای نشان داد، درصورتی که در خاک های تیمار شده با باکتری میزان تلفات خاک بسیار ناچیز و در حدود 5/2 کیلوگرم در مترمربع در ساعت بود. همچنین نتایج نشان داد که مقدار کربنات کلسیم معادل و مقاومت فروروی سطح خاک در تیمارهای سیمانی شده با روش زیستی نسبت به تیمارهای شاهد به طور معنی داری افزایش داشت که این امر نشان دهنده تشکیل یک لایه مقاوم سطحی بر روی نمونه-های سیمانی شده است. مقایسه بین باکتری های مورد استفاده در این پژوهش نیز نشان داد که Bacillus infantis و Paenibacillus sp3کارایی بالایی در مهار فرسایش بادی داشتند. بنابراین بنظر می رسد که سیمانی شدن به روش زیستی می تواند روشی مؤثر برای تثبیت ذرات سطح و مهار فرسایش بادی خاک باشد.

1چکیده مبسوط مقدمه و هدف: فرسایش خاک، یکی از عمده ترین انواع تخریب اراضی است که جامع بشری را با مشکلات جدی مواجه می کند. میزان فرسایش خاک شاخصی جامع برای ارزیابی درجه توسعه یافتگی و پایداری برنامه های مدیریتی سرزمینی کشورهاست. ارزیابی وضعیت و گسترده مکانی انواع فرسایش خاک در کشورهای درحال توسعه به ضرورتی مهم تبدیل شده است. اقدامات زیستی به عنوان راه کاری مناسب برای مهار فرسایش خاک در مراحل ابتدایی انواع فرسایش به عنوان رویکردی ضروری توصیه شده است. یکی از مهم ترین روش های حفاظت منابع خاک و آب به‎لحاظ استفاده کم از عملیات خاک‎ورزی، دخالت و دست کاری محدود در طبیعت، مقرون به صرفه بودن و کارایی بهتر نسبت به اقدامات سازه ای، استفاده از روش های زیستی است. با توجه به این که تاکنون توجه محدودی به کاربست رویکرد زیستی در مهار فرسایش خاک معطوف شده است. ازاین رو، پژوهش حاضر باهدف به کارگیری الگوی مدیریت زیستی در حوزه آبخیز کیلانبر واقع در استان کرمانشاه انجام شده است. مواد و روش ها: پس از تهیه و ترکیب لایه های ارتفاع از سطح دریا، جهت و تندی شیب در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) 38 واحد کاری تهیه شد. سپس برای بهبود عملکرد و تصمیم گیری واحدهای با مساحت زیر 300 هکتار ادغام و نهایتاً بر اساس نظر کارشناسی و فنی مدیر آبخیز و با لحاظ مبانی مختلف، 14 واحد کاری با قابلیت انجام اقدامات مدیریتی زیست مهندسی در حوزه آبخیز کیلانبر استخراج شد. لازم به ذکر است که حوزه آبخیز کیلانبر در غرب استان کرمانشاه و شهرستان روانسر واقع شده است. مساحت محدوده موردمطالعه حدود 10798 هکتار است. بلندترین و پست ترین نقطه ارتفاعی آبخیز به‎ترتیب 2183 و 1388 متر از سطح دریا و متوسط بارش و دما و رطوبت نسبی سالانه به‎ترتیب 533 میلی متر و 11/4 درجه سانتی گراد و 45/1 درصد است. وضعیت فرسایش خاک بر اساس جدول امتیازدهی عوامل هفت گانه مدل BLM در هر واحد کاری بر اساس بازدید میدانی و نظرات کارشناسی تکمیل و نقشه سیمای فرسایشی در واحدهای کاری تهیه شد. سپس نمودارهای آمبروترمیک و هایترگراف با استفاده از داده های 30 ساله بارش و دمای ایستگاه سینوپتیک روانسر، به منظور تعیین دوره خشک سالی و ترسالی و برای تعیین گیاهان مناسب با ویژگی های منطقه ترسیم شد. نقشه اقلیمی-کشاورزی نیز با استفاده از داده های ایستگاه هواشناسی شیب دما، بارش و تبخیر و تعرق تهیه و تلفیق آن ها در محیط GIS استخراج و در آخر گونه های گیاهی مطابق با توقعات بوم شناسی برای رویکرد زیستی آبخیز انتخاب شد. یافته ها: مطابق نتایج جدول BLM یک واحد کاری در وضعیت فرسایشی جزئی، هشت واحد کاری در وضعیت کم و پنج واحد کاری دیگر در شرایط فرسایشی متوسط قرارگرفته است. مطابق نقشه سیمای فرسایش، عمده منطقه موردمطالعه حدود 70 درصد از حوزه آبخیز در وضعیت فرسایشی کم و متوسط قرار داشته است که طبعاً قابلیت بالای بهره گیری از شیوه مناسب اقدامات زیستی در مهار فرسایش خاک را تائید نمود. مطابق نمودارهای آمبروترمیک و هایترگراف، از خرداد تا شهریور دارای ماه های خشک بوده و تغییرات بارشی نسبت به دما در مهر تا اردیبهشت بیش تر بوده است. بر اساس نقشه اقلیمی-کشاورزی، منطقه در پنج رده قرارگرفته که به‎ترتیب رده چهار و یک با 4819/3 و 364/83 هکتار دارای بیش ترین و کم ترین مساحت بوده است. درنهایت پهنه بندی گونه های مرتعی مناسب در آبخیز مطالعاتی نشان داد که در منطقه، گونه های مرتعی گون، یولاف وحشی، خارزردک، بومادران، علف پشمکی، جو وحشی بخش غالب منطقه را تشکیل داده است. بر همین اساس، انتخاب گونه های گیاهی متناسب با شرایط آبخیز مطالعاتی، رویکرد حفاظتی و ترویجی در کشاورزی، حفظ حریم بوم شناختی رودخانه و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی برای منطقه موردمطالعه صورت گرفت. استفاده از پوشش گیاهی بوم‎سازگان‎ مرتعی از منظر ممانعت فیزیکی تاج پوشش در برخورد مستقیم قطرات باران بر سطح خاک، افزایش نفوذ آب در خاک، تثبیت خاکدانه ها از طریق ریشه ها، افزایش ظرفیت چرا و تولید دامی و افزایش کارایی و بازده آن با گذشت زمان حائز اهمیت است. نتیجه گیری: اقدامات زیستی فرسایش یک رویکرد مبتنی بر شرایط حاکم بر بوم‎سازگان‎ و راه کاری مؤثر، کم هزینه و از همه مهم تر سازگار با محیط زیست است که قابلیت کاربست در دست یابی به مدیریت پایدار منابع خاک و آب در اغلب بوم‎سازگان‎ را دارد. در همین راستا به منظور به کارگیری روش های اقدامات زیستی در بخش هایی از ‎آبخیز که از وضعیت فرسایشی ضعیف و متوسطی برخوردار بوده، می توان از طریق مدیریت کاربری ها، استفاده از پوشش گیاهی بومی آبخیز در سطح مراتع و کشاورزی بدون خاک ورزی در سطح اراضی کشاورزی، فرسایش خاک را به خوبی تحت مدیریت قرار داد. ازاین رو پژوهش حاضر باهدف ارائه الگوی اقدامات زیستی فرسایش در حوزه آبخیز کیلانبر انجام شد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در 67 درصد از مساحت کل آبخیز، می توان فرسایش خاک در دو کاربری عمده مرتع و کشاورزی را از طریق روش های مبتنی بر اقدامات زیستی مهار کرد. شایان ذکر است استفاده از الگوی اقدامات زیستی فرسایش نیازمند بررسی های جامع و همه جانبه ای است که می بایست با در نظر گرفتن بخش های مختلف بوم‎سازگان‎ آن را موردتوجه قرارداد. به‎هر تقدیر، رویکرد پیشنهادی در پژوهش حاضر را می توان در سایر حوزه های آبخیز کشور با وضعیت فرسایشی خفیف تا متوسط و با رعایت اصل جامع نگری و شرایط حاکم بر آبخیز موردنظر، به‎کار گرفت.

بحران آب و فرسایش بادی همواره دو چالش اساسی دشت سیستان درشرق کشور هستند. بیش از نیم قرن است که پژوهش ها و برنامه های اجرایی تثبیت و کنترل ماسه های روان در این منطقه دنبال می شود، ولی هنوز چالش گرد و غبار و ماسه های روان دشواری های اقتصادی و اجتماعی بی شماری ایجاد می کند. محاسبه انرژی بادهای فرساینده براساس قابلیت حمل ماسه با استفاده از روش فرابیرگر و دین نشان می دهد که باد های فرساینده بر اساس قابلیت حمل ماسه زیاد (DP=2513 v. u) در ایستگاه زابل و زهک انرژی بسیار زیاد دارند. از آن جا که رابطه بین نیروی باد و پوشش گیاهی از مدل هیستروزیس تبعیت می کند، نگهداری رسوب های بادی با پوشش گیاهی در انرژی های زیاد باد امکان پذیر نیست یا بسیار سخت خواهد بود. در واقع، پوشش گیاهی تا آستان ه ای از نیروی باد توان نگهداری ماسه را دارد. براین اساس، موفقیت تثبیت و نگهداری رسوب های بادی با پوشش گیاهی در داخل چهار دالان فرسایشی قرقری پوزک، نیاتک، جزینک و تاسوکی-ریگ چاه امکان پذیر نیست و نباید هزینه ای در این زمینه پرداخت شود. ساختار زیربنایی و کانون های جمعیتی در داخل دالان های فرسایشی نباید توسعه یابند یا اگر هم اکنون کانون های جمعیتی وجود دارند باید از داخل دالان خارج شوند. رویکرد تثبیت در دشت سیستان باید محدود به بستر هامون های سیستان و بر روی خاک های حساس تمرکز یابد.

قرق مرتع یکی از روشهای احیای پوشش گیاهی در مرتعداری و آبخیزداری است. زیرا افزایش تراکم پوشش گیاهی در پهنه های تحت قرق موجب افزایش حفاظ روی خاک و در نتیجه تثبیت و پایداری آن و کاهش هدر رفت خاک و تولید رسوب میگردد. به منظور مشخص کردن اثرات کمی قرق مرتع در کاهش هدر رفت نزولات جوی، هدر رفت خاک (فرسایش) و تولید رسوب، بخشی از مراتع تحت تیمار قرق واقع در حوزه آبخیز سد شهید رییس علی دلواری در محدوده شهرستان دشتستان استان بوشهر انتخاب و میزان تراکم پوشش گیاهی و مقادیر تولید روآناب و رسوب در قالب تقسیم بندی پهنه تحقیق به واحدهای همگن در پهنه های قرق و شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. به طوری که داده های مورد نیاز برای محاسبه مقادیر روآناب سطحی و رسوب با استفاده از پلاتهای آزمایشی ایجاد شده در واحدهای همگن قرق شده و شاهد جمع آوری گردید. از آزمون t استیودنت و تحلیل همبستگی جهت بررسی روابط بین مقادیر روآناب های سطحی و رسوبات تولیدی با تغییرات تراکم پوشش گیاهی استفاده شد. نتایج بدست آمده نشانگر معنی دار بودن اختلاف بین میزان تراکم پوشش گیاهی در پهنه تحت تیمار با پهنه شاهد در سطح 5 درصد و وجود همبستگی معنیدار بین افزایش میزان تراکم پوشش گیاهی در پهنه قرق با کـاهش ارتفاع روآناب های سطحـی و مقادیر رسوب و فرسایش خاک به ترتیب با ضرایب  r=0.92و r=0.89 در سطح 1 در صد بود. به عبارت دیگر، نتایج بدست آمده مبین تاثیر مثبت قرق مراتع به عنوان یک اقدام مدیریتی در کاهش میزان فرسایش و تولید رسوب از یک سو و بهینه سازی استفاده از آب های قابل دسترسی در سطح مراتع از سوی دیگر در حوزه های آبخیز است. از این رو توصیه می شود در صورت امکان از برنامه قرق به عنوان یک اقدام مدیریتی جهت احیا توسعه پوشش گیاهی در حوزه های آبخیز و به عنوان راهکاری ساده، کم هزینه، کارآمد و قابل اعتماد و مطمئن برای حل معضل فرسایش خاک و بهینه سازی استفاده از نزولات جوی در دستیابی به اهداف برنامه های حفاظت خاک و آبخیزداری استفاده شود.

سالانه مقدار زیادی خاک از سطح حوزه های آبخیز به وسیله عوامل فرسایشی شسته می شود. لذا، اعمال روش های مدیریتی مناسب برای مهار فرسایش خاک ضروری است. یکی از راه کارها و فناوری های جدید برای مهار فرسایش خاک، استفاده از اصلاح کننده های اقتصادی و دوست دار محیط زیست است. بر همین اساس، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی عملکرد کاربرد ترکیبی پلی آکریل آمید (شش گرم بر متر مربع) و ورمی کمپوست (24 گرم بر متر مربع) در مقایسه ی کاربرد جداگانه هر یک از آن ها و همچنین شرایط عدم استفاده از افزودنی روی مهار رواناب و فرسایش از کرت های کوچک از شرایط آزمایشگاهی و روی یک خاک لومی رسی انجام پذیرفت. تیمارهای پژوهش تحت تأثیر بارندگی مصنوعی با شدت 80 میلی متر بر ساعت و تداوم هشت دقیقه قرار گرفته و مقدار رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک مورد ارزیابی قرار گرفتند. تحلیل نتایج آماری دلالت بر اثر معنی دار کلیه تیمارها (p=0. 00) روی کاهش میزان رواناب، هدررفت خاک و غلظت رسوب خروجی داشت. همچنین، تأثیر کاربرد ترکیبی پلی آکریل آمید و ورمی کمپوست بر رواناب و غلظت رسوب بیش از اثر آن بر رواناب بود.

فرسایش بادی از عوامل اصلی تخریب خاک و محیط زیست، انتقال ذرات معلق و رسوب دهنده آن در شبکه های آبیاری و زهکشی است. بادهای موسمی منطقه، منجر به فرسایش بادی اراضی کشاورزی استان های آذربایجان شرقی و غربی شده و آثار مخربی بر منابع زیست محیطی و تأسیسات اقتصادی خواهد داشت. هزینه زیاد مالچ های نفتی و آثار مخرب آنها در محیط زیست، منجر به استفاده از مواد سازگار با محیط زیست و ارزان تر شده است. در این تحقیق، اثر پلیمر مایع رزین SBR و میکروارگانیسم باسیلوس پاسته اوری بر کنترل فرسایش بادی و طوفان گرد و غبار در منطقه جبل کندی ارزیابی شده است. برای شبیه سازی فرسایش خاک از دستگاه تونل باد با دامنه سرعت صفر تا 15 متر بر ثانیه در ارتفاع 15 سانتی متری از کف تونل استفاده شده است. طبق نتایج بدست آمده، در نمونه ها، با افزایش سرعت باد مقدار فرسایش خاک به صورت نمایی افزایش می یابد، به گونه ای که در نمونه شاهد تا سرعت حدود هفت متر بر ثانیه افزایش مقدار فرسایش خاک ناچیز است، ولی از سرعت حدود هفت متر بر ثانیه تا حدود 15 متر بر ثانیه، مقدار فرسایش خاک از 51/5 به 240 کیلوگرم بر مترمربع بر ساعت افزایش یافته است. همچنین روند افزایش مقدار فرسایش خاک در نمونه تثبیت شده با میکروارگانیسم بسیار کند و در سرعت 15 متر بر ثانیه برابر 1/1 کیلوگرم بر مترمربع بر ساعت و در نمونه تثبیت شده با پلیمر تقریبا صفر است. برای بررسی مقاومت سطحی نمونه های خاک تثبیت شده از آزمایش مقاومت فروروی استفاده شد که طبق نتایج، مقدار متوسط مقاومت فروروی در نمونه های تثبیت شده با میکروارگانیسم و پلیمر به ترتیب برابر با 58 و 76 کیلوپاسکال است در حالی که مقاومت فروروی نمونه شاهد 15 کیلوپاسکال می باشد.

بررسی اثرات پدیده انجماد و انجماد- ذوب در مباحث فرسایش و تولید رسوب حائز اهمیت است. با این حال، حفاظت خاک های تحت تاثیر این پدیده ها با شیوه های مختلف و از جمله استفاده از افزودنی ها هنوز مورد توجه قرار نگرفته است. از این رو پژوهش حاضر برای ارزیابی عملکرد پلی آکریل آمید (PAM) در مهار تاثیر چرخه انجماد- ذوب روی فرسایش پاشمانی از یک خاک لوم سیلتی انجام پذیرفت. در این راستا، فرسایش پاشمانی با استفاده از فنجان های پاشمان در دو تیمار شاهد بدون استفاده از PAM روی خاک با شرایط انجماد و دیگری با انجماد- ذوب و دو تیمار با شرایط انجماد و دیگری با انجماد- ذوب بعد از کاربرد PAM به میزان 20 کیلوگرم در هکتار اندازه گیری شد. میانگین میزان فرسایش پاشمانی خالص، در بالادست و پایین دست فنجان های پاشمان در کلیه تیمارهای آزمایش با آزمون t جفتی مقایسه شد. مقایسه میانگین های مقادیر رسوب مشاهداتی و برآوردی نشان دهنده اختلاف معنی دار (P<0.018) میزان فرسایش پاشمانی خالص به دست آمده در قبل و بعد از کاربرد PAM در تیمارهای مطالعاتی بود. هم چنین، نتایج موید وجود اختلاف معنی دار (P<0.003) بین میزان فرسایش پاشمانی بالادست در تیمار انجماد و عدم وجود اختلاف معنی دار (P>0.365) در تیمار انجماد-ذوب در قبل و بعد از کاربرد PAM بود. وجود اختلاف معنی دار (P<0.041) بین میزان فرسایش پاشمانی در پایین دست فنجان های پاشمان در کلیه تیمارهای مطالعاتی نیز مشاهده شد. در مجموع، کاربرد PAM باعث کاهش میزان فرسایش پاشمانی خالص، فرسایش پاشمانی بالادست و پایین دست فنجان های پاشمان در تیمارهای مطالعاتی شد.

مواجهه با ساختارهای خشتی و گلی به دلیل گرفتاری ها و ابهامات حفاظتی در اتخاذ و گزینش تدابیر منطقی، بیشتر از آنچه  که مایۀ هیجان باشد، عامل هراس و تشویش حفاظت گران است. نجات بخشی چنین آثاری که گاه مرز بین شور و شعور و احساس و منطق را در می نوردد، بدون در نظر گرفتن نیازمندی آنها به مراقبت دائم، عقیم می ماند و گاه نتایجی اسف بار بر جای می نهد. این حقیقت ناشی از آن است که جامعۀ حفاظت گران در کل و بنا به هر دلیل، تلاشی بسیار کندتر از شتاب عوامل تأثیرگذار محیطی و گاه اندیشه های نامعقول و مخرب انسانی داشته و دارند. آنچه اعمال سیاست گذاری های حفاظتی در مورد چنین یادمان هایی را با احتیاط و حساسیتی ویژه همراه ساخته، ضرورت توجه به این نکته است که ایده های منظور شده هم باید کالبد اثر را در بر گیرند و هم حافظ سنت های شکل دهنده به فرهنگ معماری سازندۀ آن باشند. سنت هایی پا گرفته بر محور نیاز و گریز از اسراف که امروزه رنگ باخته اند و احیای آنها مستلزم در پیش گرفتن تدابیر حفاظتی ویژه خواهد بود. تجربه نشان داده است اتخاذ چنین سیاست هایی، پشتیبانی عمومی اما متولی واحدی را می طلبد تا تلاش های پراکنده در مسیری درست هدایت شوند و اندیشه های فاصله گرفته از منطق، در قالب مبانی خاصی سامان یابند. کم نیستند آثاری که بدون رعایت مفاهیم علمی حفاظت و مرمت مورد رسیدگی قرار گرفته اند اما هویت شان را بر باد رفته دیده اند. عمیقاً باید باور داشت که حفاظت در علمی ترین تعریف آن، بدون مراقبت حتی در ساده ترین شکل ممکن، دوام نخواهد آورد. تجربه نشان داده است که آثار خشتی و گلین بیشتر به نگهداری و مواظبت نیاز مندند تا دخالت های کالبدی. این تحقیق که به صورت میدانی و اسنادی (کتابخانه ای) و با رویکرد عینی و مبتنی بر مشاهدات و بررسی های محیطی انجام گرفته، این هدف را دنبال می کند که نقشی در پر کردن خلاء حفاظتی موجود داشته باشد و بتواند شرایط بهتری را برای حفاظت های آتی مجموعۀ چغازنبیل رقم بزند و دورنمای حفاظتی بهتری را در برابر تهدیدات بالفعل و بالقوه مجموعه ترسیم کند. این مهم زمانی کارآمد خواهد افتاد که پیشتر، چالش ها و تهدیدات شناخته شوند و تدابیر گذشته اثرسنجی گردند. این تحقیق همچنین در پی پاسخی به این پرسش است که تهدیدات پیش روی مجموعۀ  چغازنبیل کدام اند و سهم شان در این کارزار چیست؟ تجربۀ حفاظتی مجموعه در مواجهه با تهدیدات از آغاز تا آستانۀ شکل گیری پروژۀ بین المللی چغازنبیل که محدودۀ مطالعاتی تحقیق حاضر است این گمان را باورپذیر نشان می دهد که برای مقابله با تهدیدات، روی آوردن به شیوه های تدافعی منعطف نسبت به روش های تهاجمی خشک، به مراتب توفیق بیشتری به دنبال دارد.