برخی از آداب و رسوم مردم کنونی ایران، مانند جشن نوروز و چیدن سفره هفت سین، چهارشنبه سوری و آیین های شب عرفه/ علفه در آخر سال، شب یلدا و برخی آیین های دیگر، بازمانده آداب و رسوم ایرانیان پیش از اسلام است. بخش مهمی از آیین های ایران باستان را جامعه زرتشتیان ایران حفظ کرده اند. بنابراین، بررسی آیین های ایشان به درک و تحلیل آیین های کهن بازمانده از ایران باستان بسیار کمک خواهد کرد. آداب و رسومی که زرتشتیان کنونی به جای می آورند، با آنچه که در نوشته های فارسی میانه و فارسی زرتشتی آمده است، تفاوت هایی را نشان می دهد. آدابی که در کرمان و روستاهای مختلف زرتشتی نشین یزد رایج است نیز با یکدیگر متفاوت اند. در این مقاله مهم ترین ارکان مشترک در آیین های زرتشتیان کنونی، معرفی و بررسی می شود. این ارکان و خرده رسم ها در بیشتر آیین ها ثابت است و به کمک آنها مقایسه آیین ها و بررسی دگرگونی و تفاوت آنها امکان پذیر می گردد.

در این نوشتار مساله خرافه و نقش پیامبر اعظم (ص) در خرافه زادایی مورد بحث قرار گرفته است.با توجه به گستردگی دامنه خرافات، به طور کلی می توان خرافات عصر جاهلی را در سه فصل اعتقادی، احکام، شرایع دینی و عادات و آداب اجتماعی دسته بندی کرد. از آنجا که طرح تمامی اقسام خرافه در این نوشتار نمی گنجد، تنها نمونه هایی از خرافات مربوط به عادات اجتماعی به بحث گذارده شده است. فال نیک و بد، آویختن اشیای جادویی برای دفع چشم زخم، خوش یمنی و بدیمنی روزها، عطسه زدن و آتش افروزی برای بارش باران، از مهم ترین جلوه های آداب و رسوم خرافی است که تعداد قابل توجهی از افراد جامعه جاهلی بدان پاینده بود، بعضا امروزه نیز بدان اعتقاد دارند. شیوه برخورد آن حضرت با این قبیل خرافات و رهنمودهایی که در این باره ارایه فرموده است، در جهت اصلاح افکار و اندیشه ها بسیار موثر است.

سمک عیار کهن ترین داستان عامیانه فارسی است که فرامرز بن خداد الارجانی آن را در سده ششم به نگارش درآورد. اصل این حکایت با استناد به شواهدی، به تاریخ قبل از اسلام بازمی گردد. تقریبا هیچ اثری درباره آداب و رسوم مردمان گذشته در دست نیست، به همین سبب این داستان مرجع بسیار ارزشمندی برای دست یابی به برخی از آداب و رسوم و به طورکلی جامعه شناسی تاریخی گذشتگان است که مبهم مانده است. درحقیقت اصل این داستان بر پایه عیاری های پادشاهان و گروهی از جوانمردان با نام عیاران بنا شده است، در این مقاله برخی از آداب بزم و رزم آنان بررسی می شود. به این آداب و رسوم و یا جزئیات آن تاکنون اشاره ای نشده است.

در این پژوهش، روش مطالعات تاریخی و تطبیقی، تأثیرات فرهنگ اسلامی بر آیین ها و آداب و رسوم بومی مجمع الجزایر اندونزی به خصوص جزیرة جاوه بررسی شده است. مجمع الجزایر اندونزی پیش از ورود اسلام، سخت تحت تأثیر فرهنگ و ادیان هندویی و بودایی بود. با ورود اسلام، بومیان این منطقه به ویژه جزیرة جاوه، اسلام را بی آنکه باورها و اعمال گذشتة خود را به طور کامل رها کنند، پذیرفتند. بر این اساس، آیین ها و آداب و رسوم جدیدی در این منطقه شکل گرفت که اصطلاحاً از آنها به عنوان «آگاما جاوا» (دین جاوه) نام می برند. آنچه از آن با عنوان «دین جاوه» یاد می شود، حاصل ترکیب عناصر اَنیمیسمی، هندو-بودایی و اسلامی است و مهم ترین جلوة آن را در کِباتینان و آیین های وابسته به آن مانند سلامتان می توان ملاحظه کرد.

ورود اسلام به ایران سر آغاز دوره ی تازه ای برای ایرانیان و دنیای اسلام بود. این دوره دارای پستی و بلندی های فراوانی بود. نفوذ اعتقادی اسلام گسترده بود و تاثیر فرهنگ و تمدن ایرانی غیر قابل انکار. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که به چه میزان آداب و رسوم و جشن های ایرانی به حیات خود ادامه داده و دنیای اسلام تا چه حد آن را پذیرفته و با آن مدار کرد؟ آیا با سقوط ساسانیان همه ابعاد زندگی ایرانیان دچار تغییر شد؟ فرضیه اصلی تحقیق ادامه حیات جنبه های گوناگون آداب و رسوم و سنن ایرانی در بعد اسلام است که در دوره خلافت اول عباسی جامعیت می یابد و در دیگر حوزه های تمدنی گسترش می یابد. شواهد تاریخی به ما نشان می دهد بسیای از این آداب و رسوم دستکم در سه قرن اول به قوت خود باقی بوده و حتا حاکمان مسلمان با آن همراهی می کرده اند.

زمینه و هدف: سعدی از جمله شاعران و هنرمندانی است که همچون جامعه شناسی آگاه به ثبت و ضبط بسیاری از آداب و رسوم عصر و محیط پیرامون خویش پرداخته است و شاید بتوان گفت نگاه وقادانه ی او گوی سبقت را از بسیاری از همطرازان خویش ربوده است. هدف اصلی این جستار بررسی ظرائف آداب اجتماعی و فرهنگی عصر و زمانه ی سعدی است که در آثار وی منعکس شده است. روش مطالعه: روش مطالعه در این پژوهش توصیفی تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است. دامنه ی پژوهش کلیات سعدی به تصحیح محمدعلی فروغی میباشد. یافته ها: آداب و رسوم اجتماعی بسیاری مانند توجه به جلب گردشگران، فروش اجناس تقلبی، حیطه ی اختیارات محتسبان، قتل مخنثان و پراکندگی زنان بدکاره در شهر از جمله نکات و ظرائف مورد توجه سعدی میباشد. نتیجه گیری: بررسی اشعار سعدی و تعمق در انعکاس آداب اجتماعی و فرهنگی عصر وی نشان میدهد سعدی در مقام نصیحتگری اجتماعی، طنزپردازی منتقد و نکته بینی خردمند به آداب و رسوم اجتماعی عصر خویش توجه داشته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.