تأثیر لیزر در درمان بیماری های نشیمنگاهی در سال های اخیر

بیماری‌های ناحیه نشیمنگاهی یا آنورکتال از شایع‌ترین اختلالات جراحی در جوامع امروزی محسوب می‌شوند. افزایش سبک زندگی کم‌تحرک، رژیم‌های غذایی کم‌فیبر، چاقی و یبوست مزمن از مهم‌ترین عوامل مستعدکننده این بیماری‌ها هستند. در سال‌های اخیر، پیشرفت فناوری‌های پزشکی به‌ویژه در حوزه لیزر، زمینه تحولی اساسی در درمان اختلالات مقعدی مانند هموروئید، شقاق، فیستول و کیست مویی فراهم کرده است.

هدف این مقاله بررسی علمی تأثیر لیزر در درمان بیماری‌های نشیمنگاهی و مقایسه آن با روش‌های سنتی جراحی است.

مبانی فیزیکی و پزشکی لیزر در جراحی‌های بافت نرم

لیزر که مخفف عبارت (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) است، ابزاری است که با تولید نوری هم فاز و متمرکز، قابلیت برش دقیق بافت و کنترل خونریزی را فراهم می‌سازد. در جراحی بافت نرم از لیزرهای دیود، CO₂ و Nd:YAG استفاده می‌شود که هرکدام طول موج و کاربرد متفاوتی دارند.

لیزرهای دیود معمولاً در درمان بیماری‌های مقعدی به کار می‌روند زیرا جذب بالایی در هموگلوبین و آب دارند و می‌توانند همزمان با برش بافت، عروق خونی را منقبض کرده و مانع خونریزی شوند.

کاربرد لیزر در بیماری‌های شایع ناحیه مقعد

لیزر به‌عنوان یکی از نوین‌ترین فناوری‌های جراحی، امروزه در درمان اغلب بیماری‌های ناحیه مقعد از جمله هموروئید، شقاق، فیستول و کیست مویی جایگاه ویژه‌ای یافته است. این روش با استفاده از انرژی نوری متمرکز، موجب انعقاد بافتی، تبخیر ضایعه و هم‌زمان کنترل خونریزی می‌شود.
در نتیجه، بیمار با درد کمتر، بدون نیاز به بخیه و با دوران نقاهت کوتاه‌تر بهبود می‌یابد. به همین دلیل، لیزر در سال‌های اخیر به عنوان استاندارد طلایی در درمان سرپایی بیماری‌های آنورکتال در بسیاری از مراکز تخصصی معرفی شده است.

1. هموروئید (بواسیر)

درمان هموروئید با لیزر، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های جراحی امروزی است. در این روش، با استفاده از فیبر نوری ظریف، پرتو لیزر مستقیماً به عروق متورم هموروئیدی تابانده می‌شود. انرژی لیزر باعث انعقاد و جمع‌شدن دیواره رگ‌ها می‌گردد و بدون نیاز به برش وسیع یا بخیه، توده هموروئیدی از بین می‌رود.

مطالعات متعددی نشان داده‌اند که بیماران تحت درمان با لیزر نسبت به روش هموروئیدکتومی کلاسیک، درد کمتر، ترخیص سریع‌تر و بازگشت زودتر به فعالیت‌های روزمره را تجربه می‌کنند.

2. شقاق (فیشر) مقعدی

شقاق مزمن یکی از دردناک‌ترین بیماری‌های ناحیه مقعد است که معمولاً با اسپاسم عضله اسفنکتر داخلی همراه است. در روش لیزر، با انرژی کنترل‌شده، برش بسیار ظریفی در فیبر عضله ایجاد می‌شود (لیزر اسفنکتروتومی)، که باعث رفع اسپاسم و ترمیم زخم می‌شود.

این روش جایگزینی مؤثر برای جراحی سنتی به شمار می‌رود و خطر بی‌اختیاری پس از عمل را به حداقل می‌رساند.

3. کیست مویی (سینوس پیلونیدال)

درمان کیست مویی با لیزر در سال‌های اخیر به عنوان روشی کم‌عارضه و سرپایی مطرح شده است. در این روش، پزشک پس از تخلیه محتویات کیست، با تابش لیزر دیود، جداره‌های سینوس را تبخیر و استریل می‌کند. این کار احتمال عفونت مجدد و بازگشت بیماری را به شدت کاهش می‌دهد.

4. فیستول مقعدی

در درمان فیستول، چالش اصلی، از بین بردن مجرای عفونی بدون آسیب به عضلات کنترل‌کننده مدفوع است. فناوری FiLaC (Fistula Laser Closure) با استفاده از فیبر لیزری مخصوص، مسیر فیستول را از درون مسدود می‌کند و اجازه می‌دهد بافت‌های سالم به‌صورت طبیعی ترمیم شوند. این روش نسبت به فیستولوتومی سنتی، آسیب عضلانی کمتری ایجاد می‌کند.

مقایسه علمی لیزر و جراحی سنتی

مقایسه لیزر با جراحی سنتی در درمان بیماری‌های نشیمنگاهی، تنها یک مقایسه تکنیکی نیست، بلکه باید از جنبه‌های بالینی، عملکردی و کیفیت زندگی بیمار ارزیابی شود.

در روش‌های کلاسیک (مانند هموروئیدکتومی باز یا فیستولوتومی)، برش با تیغ جراحی و بخیه‌زدن بافت، منجر به ترومای گسترده‌تر بافتی، درد بیشتر پس از عمل، خون‌ریزی و دوره نقاهت طولانی‌تر می‌شود.

در مقابل، لیزر با ایجاد برش یا تخریب بافتی به‌صورت حرارتی و متمرکز، باعث آسیب حداقلی به بافت سالم، انعقاد هم‌زمان عروق، کاهش عفونت و حذف نیاز به بخیه‌های گسترده می‌گردد. مطالعات بالینی نشان داده‌اند که بیماران تحت درمان لیزری از نظر شدت درد، مدت بستری، زمان بازگشت به فعالیت روزمره و رضایت کلی از درمان در وضعیت بهتری نسبت به جراحی سنتی قرار می‌گیرند.

بر اساس مرور نظام‌مند مطالعات منتشرشده در پایگاه‌های PubMed و ScienceDirect بین سال‌های 2015 تا 2024، مزایای لیزر نسبت به جراحی باز سنتی به‌صورت زیر خلاصه می‌شود:

• کاهش درد پس از عمل: به دلیل عدم آسیب به اعصاب محیطی و ترومای کمتر بافتی.

• عدم نیاز به بخیه و پانسمان‌های سنگین.

• کاهش احتمال عفونت زخم به علت اثر ضدباکتریایی حرارت لیزر.

• ترخیص در همان روز عمل و بازگشت سریع به فعالیت روزمره.

• کاهش اسکار و ظاهر بهتری در محل درمان.

• رضایت بالاتر بیماران از نظر راحتی و دوران نقاهت.

با این حال، انتخاب نهایی روش درمان باید بر اساس درجه بیماری، وضعیت عمومی بیمار و تجربه جراح انجام شود و در برخی موارد پیچیده، ترکیب روش‌های لیزری و جراحی کلاسیک می‌تواند بهترین نتیجه را به‌همراه داشته باشد.

ملاحظات ایمنی و مهارت جراح

موفقیت جراحی لیزری ارتباط مستقیمی با تجربه پزشک و انتخاب صحیح نوع لیزر دارد. هر دستگاه باید متناسب با نوع ضایعه، عمق نفوذ و توان تابش تنظیم شود. طبق گزارش انجمن جهانی جراحی کولورکتال (ASCRS)، نتایج درمانی مطلوب تنها زمانی حاصل می‌شود که این روش توسط پزشکان دارای فلوشیپ کولورکتال یا جراحان آموزش‌دیده در تکنیک‌های لیزری انجام گیرد.

در ایران، مراکزی مانند هیوا لیزر به سرپرستی دکتر سعید نجاری فوق تخصص جراحی کولورکتال از جمله پیشگامان درمان لیزری بیماری‌های نشیمنگاهی محسوب می‌شوند. در این مراکز، بیماران با رعایت اصول ایمنی، ضدعفونی کامل محیط و تجهیزات مدرن تحت درمان قرار می‌گیرند.

چالش‌ها و محدودیت‌های لیزر

با وجود مزایای متعدد لیزر در درمان بیماری‌های نشیمنگاهی، همانند هر فناوری نوین پزشکی، برخی ملاحظات و چالش‌ها نیز در مسیر استفاده گسترده از آن وجود دارد. بخش عمده این محدودیت‌ها نه به ذات روش، بلکه به دسترسی، هزینه و مهارت اجرایی مربوط می‌شود.

یکی از چالش‌های اصلی، هزینه اولیه تجهیزات لیزر و نیاز به آموزش تخصصی جراحان است؛ زیرا تنظیم انرژی تابش و انتخاب نوع لیزر باید بر اساس نوع ضایعه و ساختار بافت انجام شود. همچنین، در برخی موارد پیشرفته یا عودکننده (مانند فیستول‌های پیچیده یا هموروئیدهای ترومبوزه وسیع)، ممکن است به‌کارگیری ترکیبی از لیزر و جراحی سنتی بهترین نتیجه درمانی را ایجاد کند.

در عین حال، شواهد علمی متعدد نشان می‌دهند که در مراکز مجهز و تحت نظر پزشکان دارای فلوشیپ کولورکتال، لیزر درمانی با حداقل عوارض و نرخ موفقیت بالا همراه است. بنابراین، این چالش‌ها بیشتر جنبه اجرایی و آموزشی دارند و با گسترش دسترسی و آموزش تخصصی، می‌توان انتظار داشت لیزر به عنوان روشی استاندارد و ایمن در درمان بیماری‌های مقعدی جایگاه خود را تثبیت کند.

سخن پایانی

فناوری لیزر در دهه اخیر توانسته است جایگاه خود را به عنوان یکی از تحول‌آفرین‌ترین روش‌های درمانی در جراحی‌های ناحیه نشیمنگاهی تثبیت کند.
بر اساس مطالعات بالینی و مرور نظام‌مند منابع علمی، لیزر با فراهم سازی برش دقیق، کنترل همزمان خونریزی، کاهش عفونت و کوتاه‌سازی دوره نقاهت، کیفیت درمان و رضایت بیماران را به‌طور چشمگیری افزایش داده است.

این روش در مقایسه با جراحی سنتی، نه‌تنها از نظر نتایج عملکردی برتر است، بلکه از منظر انسانی و اقتصادی نیز به صرفه‌تر ارزیابی می‌شود؛ چراکه بازگشت سریع‌تر بیمار به زندگی روزمره، هزینه‌های بستری و مراقبت‌های پس از عمل را کاهش می‌دهد.

با این وجود، موفقیت نهایی درمان با لیزر به عوامل متعددی از جمله تجربه جراح، انتخاب صحیح بیمار، و امکانات مرکز درمانی بستگی دارد. به‌کارگیری این فناوری در قالب پروتکل‌های استاندارد، آموزش مستمر متخصصان و ارزیابی نتایج در قالب مطالعات چندمرکزی، می‌تواند گامی مهم در جهت ارتقای نظام درمان بیماری‌های کولورکتال و کاهش بار اقتصادی و اجتماعی این اختلالات در کشور باشد.

در نهایت می‌توان گفت لیزر، از مرحله یک ابزار کمکی، به یکی از ارکان اصلی جراحی نوین در حوزه بیماری‌های نشیمنگاهی تبدیل شده است؛ روشی که تلفیقی از علم، فناوری و تجربه بالینی را در خدمت بهبود کیفیت زندگی بیماران قرار داده است.

*مسئولیت صحت و سُقم محتوای این پست برعهده‌ی سفارش‌دهنده است.*