تابآوری (Resilience) به ظرفیت انطباق مثبت، استفاده از منابع موجود، و حفظ سطح سالم عملکرد در مواجهه با ناملایمات و سختی ها اشاره دارد. به بیان ساده تر، اغلب به فردی که یک تجربه آسیبزا را در لحظه و در طول زمان با موفقیت مدیریت و با آن کنار میآیند، فرد تاب آور گفته می شود. این موفقیت باید پایدار باشد تا به عنوان یک ویژگی محسوب شود، نه فقط یک حالت موقت.
تابآوری به حفظ حداقل یا عدم اختلال در عملکردهای فرد و همچنین، به توانایی بازگشت از حالتهای ملتهب و پر استرس گفته می شود. "بازگشت" به معنی واقعیترین آزمون ظرفیت تابآوری است، به این معنا که فرد از ضربات شدید انسانی و قابل درک (مانند اختلالات جدی در ظرفیتهای بیولوژیکی، روانشناختی، اجتماعی و معنوی) بهبود یابد.
بنابراین، تابآوری شامل ظرفیت سازگاری و بهبود یافتن پس از تجربیات استرسزا و آسیبزا است، که میتواند در سطوح مختلف (فردی، عملکردی، روانشناختی) و در طول زمان آشکار می شود.
از مهم ترین شرایطی که تاب اوری در آن مهم است، شرایط جنگ است، که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. منابع مورد استفاده در این پست در انتها لیست شده اند.
مفهوم و پیچیدگی تابآوری
تابآوری پس از ضربه روانی ناشی از جنگ، موضوعی است که به دلیل جنگهای طولانی در عراق و افغانستان مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. با وجود اینکه بیشتر نیروهای نظامی در معرض آسیبهای شدید جنگی قرار میگیرند، اکثر آنها از این تجربیات ناتوان نمیشوند. با این حال، تابآوری برای بسیاری از کهنهسربازان جنگ دستنیافتنی و ناپایدار است .
تابآوری هم یک فرآیند است و هم یک نتیجه. به عنوان یک فرآیند، شامل تعامل بین ویژگیها و منابع شخصی (و گروهی) و محیط است. و هم به عنوان یک نتیجه، تابآوری یک فرآیند در حال تکامل است و نمیتوان آن را تنها با یک مقطع زمانی تعریف کرد؛ زیرا نیاز به پایداری دارد.
انواع مختلف ضربههای روانی در جنگ:
آسیبهای روانی مستقیم شامل موارد زیر است:
- اختلال استرس پس از سانحه(PTSD):
- افسردگی و اضطراب
- سوء مصرف مواد
- موجگرفتگی (Shell shock)
نقش تابآوری و مذهبگرایی در مواجهه با اخبار جنگی
مواجهه شدید با محتوای رسانهای مرتبط با جنگ، با افزایش تجربه روانپریشی (PEs) در جوانان ارتباط معناداری دارد . روانپریشی شامل توهمات یا هذیانهای خفیف هستند که به حد یک اختلال روانپریشی کامل نمیرسند.
تابآوری بالا و مذهبگرایی بالا میتوانند به عنوان عوامل تعدیلکننده عمل کنند و تأثیر منفی مواجهه با رسانههای جنگی بر بروز تجربیات روانپریشی را کاهش دهند .
به عبارت دیگر، در سطوح پایین و متوسط تابآوری و مذهبگرایی، مواجهه بیشتر با رسانههای جنگی به PEs بالاتر منجر میشود، اما این اثر در سطوح بالای تابآوری و مذهبگرایی ناچیز است .
این یافتهها بر اهمیت شناسایی و تقویت منابع تابآوری فردی و همچنین نقش مذهبگرایی به عنوان یک مکانیسم مقابلهای در مواجهه با ناملایمات، به ویژه در جوامع عربی، تأکید دارند .
چگونه تابآوری و دینداری، واکنشهای روانی به اخبار جنگی را تعدیل میکنند؟
تابآوری و دینداری هر دو نقش تعدیلکننده مهمی در چگونگی واکنشهای روانی افراد، بهویژه جوانان، در مواجهه با اخبار جنگی ایفا میکنند. این به این معناست که آنها میتوانند تأثیر منفی محتوای رسانهای مرتبط با جنگ بر سلامت روان را کاهش دهند.
اما، این تأثیر در سطوح بالای تابآوری، دیگر معنادار نیست. این بدان معناست که وقتی تابآوری فرد بالا باشد، اثر منفی مواجهه با محتوای جنگی در رسانهها بر بروز تجربیات روانپریشی کاهش مییابد یا ناچیز میشود.
تابآوری بیننسلی چیست؟
تابآوری بیننسلی (Intergenerational Resilience) به فرایندی که طی آن تواناییها، ارزشها، و شیوههای مقابله با دشواریها از یک نسل به نسل بعدی منتقل میشود، بهطوری که فرزندان خانوادههای آسیبدیده (مثلاً از جنگ یا مهاجرت) بتوانند بهتر با سختیهای زندگی کنار بیایند، حتی اگر خودشان آن آسیبها را مستقیماً تجربه نکرده باشند، گفته می شود.
به عبارت ساده تر، به یاد گرفتن ایستادگی و مقاومت از نسلهای قبل، مثل یادگرفتن امید، شهامت، یا مهارتهای بقا از پدر و مادر، مادربزرگ و پدربزرگ، تاب آوری بین نسلی گفته می شود.
آزمون تاب آوری مقیاس تابآوری مختصر (BRS)
یکی از کوتاهترین و معتبرترین آزمون تابآوری، مقیاس تابآوری مختصر (Brief Resilience Scale – BRS) است.، که 6 سؤال دارد.
به هر یک از جملات زیر بر اساس میزان موافقت یا مخالفت خود، از 1 تا 5 امتیاز بدهید:
عدد و معنا
1 کاملاً مخالفم
2 مخالفم
3 نه موافقم، نه مخالف
4 موافقم
5 کاملاً موافقم
✅ سؤالات:
1. بهسرعت میتوانم بعد از سختیها به حالت عادی برگردم.
2. سختیها مرا از پا نمیاندازند.
3. معمولاً بعد از تجربه یک اتفاق ناراحتکننده، بهخوبی بهبود پیدا میکنم.
4. خیلی سخت میتوانم به زندگی عادی بعد از یک بحران برگردم. ❗️(برعکس نمرهگذاری شود)
5. وقتی با یک مشکل روبرو میشوم، معمولاً خیلی سریع خودم را جمع و جور میکنم.
6. معمولاً بعد از تجربه یک شوک یا ناامیدی، بازسازی خودم برایم دشوار است.❗️(برعکس نمرهگذاری شود)
نمره ها را با هم جمع بزنید و تقسیم بر شش کنید. طیف میانگین نمره و سطح تاب آوری در مقادیر زیر دیده می شود:
میانگین نمره سطح تابآوری
1.00 – 2.99 پایین
3.00 – 4.30 متوسط
4.31 – 5.00 بالا
نتیجه گیری از مروری بر مقالات تاب آوری
از مهم ترین عوامل برای برگشت به حالت عادی زندگی بعد از رخدادهای سخت، مانند جنگ ، تاب آوری است. تاب آوری می تواند به فرد کمک کند تا به حالت عادی برگردد. یکی از عوامل مهم در ایجاد تاب آوری ، اعتقادات مذهبی یا دین است. دوری از اخبار جنگ نیز به عنوان یکی از راهکارها برای بهبود شرایط توصیه می شود.
افزایش تاب آوری چند بعد را در بر می گیرد که مهم ترین آن فردی است. عوامل فردی شامل خودآگاهی شناخت احساسات و تواناییها ، اعتمادبهنفس باور داشتن به اینکه میتوان از سختیها عبور کرد، امیدواری دیدن آینده بهعنوان چیزی قابل بهبود ، مهارت حل مسئله توانایی فکر کردن به راهحل، نه فقط مشکل ، تنظیم هیجانها آرام کردن خود هنگام خشم، ترس یا غم و انعطافپذیری ذهنی پذیرفتن تغییرات و انطباق با شرایط جدید هستند.
منابع:
Myriam Denov, Maya Fennig, Marjorie Aude Rabiau & Meaghan C. Shevell (2019) Intergenerational resilience in families affected by war, displacement, and migration: “It runs in the family”, Journal of Family Social Work, 22:1, 17-45, DOI: 10.1080/10522158.2019.1546810
Fekih-Romdhane, F., Helmy, M., Alhuwailah, A. et al. Resilience and religiosity as moderators between war-related media exposure and psychotic experiences in the aftermath of the October 2023 Israel-Gaza war. Discov Public Health 22, 213 (2025). https://doi.org/10.1186/s12982-025-00599-2
Litz BT. Resilience in the aftermath of war trauma: a critical review and commentary. Interface Focus. 2014 Oct 6;4(5):20140008. doi: 10.1098/rsfs.2014.0008. PMID: 25285196; PMCID: PMC4142015.