مقايسه اي تاريخي در تحول عقل گرايي و انسان گرايي در شرق و غرب

مقاله حاضر مطالعه اي در زمينه جامعه شناسي تاريخي و جامعه شناسي فرهنگي است. هدف اصلي اين تحقيق مقايسه دو دوره تحول فرهنگي در شرق و غرب است که به فاصله زماني حدود هفت قرن از يکديگر روي داده اند. در شرق در سده سوم و چهارم هجري (مقارن قرن نهم و دهم ميلادي)، انقلاب فرهنگي قابل توجهي روي داد که پيشرفتي گسترده در معرفت و تجارب علمي مردم بعضي جوامع شرقي درپي داشت. در تحولي ديگر، مردم اروپاي غربي از قرن پانزدهم تا هجدهم ميلادي با نوزايي فرهنگي پرنفوذي روبرو بودند که به رنسانس معروف شده است. منابع تاريخي گواهي مي دهد که شباهتهاي بنيادي و محتوايي بين اين دو تحول فرهنگي وجود دارد. مهمترين شباهتها اين که هر دو تحول فوق با ظهور چشمگير تفکر انسان گرايي و عقل گرايي همراه بوده است. از سوي ديگر، در اثر دخالت متغيرهاي زماني و مکاني، برخي تفاوتهاي نسبي در محتواي اين تحول وجود داشته است. بر اساس اين شباهتها و تفاوتها مي توان اين فرضيه را مطرح کرد که وقوع تحولات فرهنگي (در مکانها و زمانهاي متفاوت) بايد تابع قانونمندي کلي باشد، که تفاوتهاي جانبي آن متأثر از شرايط تاريخي و اجتماعي متفاوت روي داده، روابط تاريخي قابل مطالعه اي با يکديگر دارند، که اين روابط تا به امروز ادامه داشته است. آيا اين زمينه هاي مشترک و روابط تاريخي و اجتماعي و نيز تبعيت تحولات فرهنگي از قواعد مشترک مفروض نمي تواند به نوعي وحدت نسبي فرهنگي در جهان در قرن بيست و يکم منجر شود؟