در حالي كه توطئه به عنوان يك عمل عيني، برنامه ريزي پنهاني و اقداماتي است كه با اتكا به روش هاي غير قانوني، غير اخلاقي و معمولا غير مسالمت آميز براي پيشبرد اهداف و مقاصدي خاص به قيمت لطمه زدن به منافع و حقوق ديگران به كار گرفته مي شود، در مقابل، تئوري توطئه آن روش تبييني و ذهني است كه بر مبناي پنداري- غالبا موهوم- از نقش توطئه گران در ذهنيت توطئه انديشان براي تجزيه و تحليل حوادث و رخدادها شكل مي گيرد. تئوري توطئه عمدتا داراي سه رنك اصلي توطئه گران، توطئه باوران و مباني تحليل و مفروضات است.
تئوري توطئه، پديده اي منحصر به منطقه يا كشورهاي خاصي از جهان نيست، بلكه پديده اي است فراگير و جهاني كه در جوامع مختلف وجود دارد و ناشي از علل و عوامل گوناگون است.
شواهد و نمونه هاي زيادي از تئوري هاي توطئه را مي توان در كشورهاي مختلف دنيا مشاهده كرد. در امريكا ترور جان اف كند، گسترش ويروس ايدز، ماهيت بشقاب پرنده ها، پخش مواد مخدر، حادثه تروريستي 11 سپتامبر و … نمونه هايي هستند كه در ميان برخي افراد و گروه هاي امريكايي در چارچوب توطئه باوري مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرند. در انگلستان مثلا از كشته شدن جورج اول در هانور آلمان، كشته شدن پرنسس دايانا همسر سابق وليعهد انگلستان توسط برخي به عنوان تئوري توطئه ياد مي شود. وقوع انقلاب فرانسه، و نگرش آلمان ها به يهوديان از ديگر مصاديق تئوري توطئه است. برخي از صاحبنظران تئوري توطئه معتقدند كه تجزيه و تحليل هاي مبتني بر توطئه باري در خاورميانه بيش از ساير كشورهاي دنيا است و نمونه هايي را در اين باره ذكر مي كنند. با بررسي برخي جوامع ديگر نيز در مي يابيم كه تئوري توطئه پديده اي گسترده و جهاني و داراي اشكال و انواع متنوع است.