حوزه جغرافيایی - فرهنگي جازموريان در بررسيهاي باستان شناسي ايران

باستان شناسي، علم چند دانشي و ميان دانشي است. مهمترين شاخه از علم که به آن ارتباط پيدا مي کند، جغرافيا است؛ زيرا زمين و محيط زيست مهمترين عوامل در شکلگيري فرهنگها و تمدنها به شمار مي آيند که موضوع خاص باستان شناسي است. بنابراين در باستان شناسي اين موضوع مطرح مي شود که بايد هر پرسش باستان شناسي با يک پرسش جغرافيايي آغاز شود؛ زيرا علوم جغرافيايي، شاخه هاي آن و زمين شناسي يکي از راهکار هاي تحليلهاي باستان شناسي هستند.
از ديدگاهي ديگر، باستان شناسي مانند جغرافيا به شناخت سرزمينها، اقوام و تاريخ فرهنگهاي جوامع با نگرش به شرايط توسعه محيطي و جغرافيايي خاص هر منطقه مي پردازد. در مفهومي ديگر باستان شناسي: شناسايي، بازيابي و بازنمايي کردن جغرافياي فرهنگي است که خود ميتواند شاخه اي از مطالعات جغرافيايي به شمار آيد. بنابراين مي توان گفت که در حال حاضر شاخه اي به نام زمين- باستان شناسي به وجود آمده است.
براي مطالعات باستان شناسي ايران، 9 حوزه جغرافيايي در پارادايم باستان شناسي شناخته شده است. هر يک از اين حوزه ها داراي حوزه هاي جغرافيايي- فرهنگي مستقلي هستند. يکي از اين حوزه هاي جغرافيايي، حوضه آبريز جازموريان در حوزه جغرافيايي- فرهنگي جنوب شرق ايران است. اين حوزه يکي از ناشناخته ترين حوزه هاي جغرافيايي است که لازم است تا مطالعات ميداني وسيع در باره آن صورت بگيرد.
حوزه جغرافيايي جازموريان بخشهايي از سه استان کرمان، سيستان و بلوچستان و هرمزگان را شامل مي شود. از نظر جغرافيايي تاريخي باستان شناسي منطبق با مکن، گدروزيا و اکوفاجيا است که بين سکستان و کرمانيا قرار داشته است. دو رود عمده بمپور در شرق و هليل رود در غرب که به مرداب جازموريان مي ريزند، در اين حوزه جريان دارند. شايان ذکر است که عامل اصلي شکلگيري تمدنها و فرهنگها طي هزاران سال گذشته در اين بخش بوده است.
در اين مقاله کوشش شده است تا ويژگيهاي جغرافيايي و زمين شناسي را که بستر به وجود آمدن يکي از مهمترين و شکوفاترين حوزه هاي فرهنگي ايران شده است، جمع آوري، مطالعه و معرفي شود.
بخشي از اين مقاله نتايج مطالعات ميداني و مستند سازي گرفته شده و بسياري ديگر از قسمتهاي آن را مولف از محيط جغرافيايي برداشت کرده است.